ذهن آگاهی چیست و چه تأثیری بر سبک زندگی دارد؟
درست مثل مراقبه یکی از موضوعات داغ این روزهای ماست. این کلمه تقریبا همه‌جا به چشم می‌خورد و در توضیح موضوعات متنوعی، از کاهش وزن گرفته تا افزایش بهره وری، کاربرد پیدا کرده است. اما آیا می‌دانید که ذهن آگاهی به چه معنی است و چه کارکردی دارد؟ مطالعات نشان داده‌اند که ذهن آگاهی موجب تقویت تمامی جنبه‌های زندگی میشود، اما چرا و چگونه؟ در ادامه با ما همراه باشید تا با تاثیر ذهن آگاه در زندگی بیشتر آشنا شوید.
ذهن آگاه چیست؟
کلمه‌ی ذهن آگاه مترادف‌های بسیاری دارد که از جمله‌ی آنها می‌توان به آگاهی، توجه، تمرکز، حضور و هشیاری اشاره کرد. اما متضاد ذهن آگاه «ذهن ناآگاه» نیست، بلکه این کلمه با مفاهیمی همچون پریشان‌حواسی، بی‌توجهی و عدم مشغولیت متضاد است.
ذهن آگاه هم نوعی تمرین و هم وضعیتی ذهنی است. مثلا وقتی مراقبه‌ی ذهن آگاهی انجام می‌دهید و همه‌ی حواس‌تان را به نفس‌کشیدن‌تان معطوف می‌کنید، نه‌تنها قوه ی تمرکزتان تقویت میشود، بلکه مغزتان یاد می‌گیرد که حتی پس از پایان مراقبه نیز همچنان آگاه باقی بماند. وقتی در حالت ذهن آگاهی باشید، یعنی به هرآنچه در اطراف‌تان می‌گذرد، احاطه‌ی کامل دارید. تمرینات ذهن آگاهی بسیار متنوع‌اند و مراقبه فقط یکی از آنهاست. خود مراقبه هم انواع مختلفی دارد و فقط به مراقبه‌ی ذهن آگاهی محدود نمی‌شود. به‌طورکلی، ذهن آگاهی و مراقبه دو مفهوم مرتبط‌اند، اما یکی نیستند.
۱. ایجاد مداوم دسته‌بندی‌های جدید
فرد ذهن‌آگاه به‌جای اینکه هرچیزی را در قالب همان دسته‌بندی‌های قدیمی ببیند، سعی دارد که در هر موقعیت و بافتی به‌دنبال تمایزات جدید بگردد. چنین فردی به جسمی مانند آجر صرفا به‌عنوان مصالح ساخت‌وساز نگاه نمی‌کند، بلکه آجر را دارای کارکردهای دیگری مانند غش‌گیر کتاب (یکی از ابزارهای نگهداری کتاب در کتابخانه)، سلاح، زیردری و… نیز می‌بیند.
۲. استقبال از اطلاعات جدید و دیدگاه‌های مختلف
فرد ذهن آگاه دائما درحال دریافت اطلاعات جدید است و از دانستی‌های نو در هر زمینه‌ای استقبال می‌کند. مثلا اگر با همسرتان سر مسائل تکراری بگومگو دارید و هیچ‌یک حاضر به انعطاف‌پذیری نیستید، سخت در اشتباهید. درعوض باید ذهن‌تان را نسبت به نقطه نظرات یکدیگر باز کنید تا تحولی در رابطه‌تان حاصل شود.
۳. ارجحیت دادن مسیر انجام کار بر نتیجه
فرد ذهن‌آگاه به قدم‌به‌قدم مسیر توجه دارد و خود را از بابت نتیجه ی انجام کار به اضطراب نمی‌اندازد. مثلا به‌جای اینکه فقط در پی نمره‌ی ۲۰ باشید، درعوض روی خوب یاد گرفتن درس تمرکز کنید. به‌طور خلاصه ذهن آگاهی یعنی نسبت به هر تجربه‌ای حواس‌جمع باشید. این نوع توجه و التفات را ویلیام بِلِیک، شاعر و نقاش انگلیسی، در شعر «آیت‌های معصومیت» به زیبایی به زبان نثر توصیف کرده است: نظاره ی جهان در دانه‌ای شن / و بهشت در گلی وحشی / بی‌نهایت را در کف دستت محبوس دار / و ابدیت را در ساعتی
فواید ذهن آگاه
ذهن آگاه موجب تقویت تمرکز، خلاقیت، شادابی، سلامتی، آرامش و خویشتن‌داری میشود. همچنین کمک‌مان می‌کند قدر لحظه‌لحظه‌ی اکنون را بیشتر بدانیم. برخی از فواید اثبات‌شده‌ی ذهن‌آگاهی عبارت‌اند از:
۱. تقویت حافظه و عملکرد درسی
مطالعات نشان داده است که انجام تمرینات ذهن آگاهی در دانش‌آموزان موجب افزایش قدرت تمرکز (و طبیعتا کاهش پرسه‌های ذهنی)، تقویت حافظه‌ی کوتاه‌مدت و بهبود عملکرد در امتحانات سختی مانند GRE میشود.
۲. کمک به کاهش وزن و داشتن رژیم غذایی سالم
فردی که با ذهن آگاهی غذا می‌خورد، یعنی به تک تک لقمه‌هایی که به دهان می‌برد، توجه دارد و ضمن اینکه آهسته غذا می خورد، به همه‌ی حواسش توجه دارد. درنتیجه‌ی یک بررسی مشاهده شد که شرکت‌کنندگان گروه آزمایش وقتی با ذهن آگاه غذا خوردند، با اینکه از گروه شاهد گرسنه تر بودند، کالری کمتری دریافت کردند.
۳. تصمیم‌گیری بهتر
در مطالعات مختلفی نشان داده شده است که مراقبه‌ی ذهن آگاه یا حتی تمایل طبیعی به حضور ذهن آگاهانه موجب کاهش اتخاذ تصمیمات جبران‌ناپذیری میشود که وقت و انرژی آدمی را بر سر رابطه یا هدفی که هیچ آینده‌ای ندارد، به‌هدر می‌دهند.
۴. کاهش استرس و کمک به مقابله با بیماری‌های مزمن
شواهد حاکی از آن است که ذهن آگاهی در تقویت سلامت روحی و جسمی در مبتلایان به دردهای مزمن، سرطان و بیماری‌های قلبی بی‌تأثیر نیست.
۵. تقویت سیستم ایمنی و ایجاد تغییرات مثبت مغزی
محققان درنتیجه‌ی سنجش فعالیت مغزی عده‌ای از داوطلبان قبل و بعد از آموزش 8 هفته‌ای مراقبه‌ی ذهن آگاه، دریافتند که ذهن آگاه موجب تقویت سیستم ایمنی و ایجاد تغییرات مغزی مثبت میشود.
از جمله سایر فواید ذهن آگاه می‌توان به: تقویت تمرکز و خلاقیت، کاهش اضطراب و افسردگی و افزایش حس شفقت و همدردی اشاره کرد.
چگونه تمرین ذهن آگاه کنیم؟
ذهن آگاه چیزی نیست که یک شبه حاصل شود و مابقی عمر همراه‌تان بماند، اما خصیصه‌ای است که هرکسی می‌تواند در خودش پرورش بدهد. ذهن آگاه یعنی اینکه بتوانید حتی در پرمشغله‌ترین و پراسترس‌ترین اوقات نیز با تمام حواس‌تان در لحظه حضور داشته باشید.
مثلا می‌توانید علائمی برای خودتان تعیین کنید تا هروقت که ذهن‌تان ناخودآگاه از زمان حال منحرف شد، به‌کمک آن علائم یادتان بیاید که باید به لحظه‌ی جاری برگردید. فرضا وقتی غذا می‌خورید، با خودتان بگویید که هربار چنگالم را پایین می‌گذارم، باید لقمه‌ای را که درحال جویدنش هستم، خوب بچشم و مزه‌اش را درک کنم. یا چقدر عالی است که قبل از جواب‌دادن به دیگران لحظه‌ای درنگ کنید. این درنگ کمک‌تان خواهد کرد تا در روابط‌تان ذهن آگاه تر باشید.
نکته پایانی
درست است که تمرین ذهن آگاه فواید بسیاری به روح و جسم آدمی می‌رساند، اما همیشه هم نباید جلوی پرسه‌های ذهن‌تان را بگیرید. به‌گزارش نیویورک تایمز، حصول خلاقیت و بینش اتفاقا در مواردی به پرسه‌های ذهنی و خیال‌پردازی بستگی دارد. همچنین محققان دریافته‌اند که افزایش ذهن آگاهی گویا با کاهش قدرت یادگیری ضمنی در ارتباط است. بله، ذهن آگاهی باعث کشف حقیقت درون و عبور سالم از بحران‌های زندگی میشود، اما گاهی هم شاید بد نباشد که بگذاریم ذهن‌مان همه‌ی عالم را درنوردد، ولی به شرط اینکه به‌دنبال نقطه‌ی تعادل بگردید و اوقاتی را که باید ذهن‌آگاه باشید و اوقات دیگری را که می‌توانید به ذهن‌تان زنگ تفریح بدهید، به‌درستی تفکیک کنید.
اولین نفری باشید که نظر می‌دهید.